سیاست‌ها و اولویت‌های پژوهش و فناوری کشور در بازه زمانی ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰

مصوب شورای عالی عتف:

سیاست‌ها و اولویت‌های پژوهش و فناوری کشور در بازه زمانی ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰

بخش اول: روش‌شناسی

۱ـ۱ـ چرایی تدوین سیاست‌ها و اولویت‌ها در حوزه پژوهش و فناوری

دولت‌ها در راستای اهداف خود برای توسعه پژوهش و فناوری انواع مختلفی از سیاست‌ها را مورد استفاده قرار می‌دهند. به طور خلاصه این سیاست‌ها را می‌توان به دو دسته کلی تقسیم نمود: نخست سیاست‌های کارکردی یا اشاعه‌گرا، که هدف آن‌ها افزایش ظرفیت نوآوری و بهبود کلی قابلیت‌های علمی و فناورانه است. دوم سیاست‌های هدفمند یا مأموریت‌گرا، که از توسعه پژوهش و فناوری خاص یا بخش‌های خاصی از صنعت حمایت می‌کند.

معمولاً با توجه به تنوع سیاست‌های کارکردی ممکن، پژوهشگران و سیاست‌گذاران از میان زمینه‌های اقدام و سیاست‌های کارکردی با توجه به مسائل اولویت‌دار باید دست به انتخاب بزنند. همچنین، در اتخاذ سیاست‌های نوع دوم معمولاً این استدلال وجود دارد که با توجه به محدودیت منابع دولت، گزینش در میان پژوهش‌ها و فناوری‌ها یا بخش‌های صنعتی مختلف امری اجتناب ناپذیر خواهد بود.

بدین ترتیب، اولویت‌گذاری فرایندی راهبردی برای انتخاب مجموعه‌ فعالیت‏‌های پژوهشی و فنّاورانه و تخصیص اثربخش منابع به این فعالیت‏‌هاست و به افزایش ارتباط فعالیت‏‌های پژوهش و فنّاورانه با اهداف اقتصادی و بلندمدت جامعه کمک می‌کند. اخیراً اولویت‌های علم و فنّاوری را به شکلی کاربردی‌تر در نظر می‌گیرند: «هر فعالیتی که توجه خاصی به آن شود و نوعی مشوق برای آن در اختیار‏ قرار می‌گیرد». بنابراین، هم‏اکنون مفهوم اولویت گسترده‌تر شده و به اولویت‌های کارکردی (مانند زیرساخت‏های آزمایشگاهی) علاوه بر اولویت‌های موضوعی (خاص فنّاوری) توجه می‏‌شود.

بی‏‌شک اولویت‏‌گذاری در پژوهش و فنّاوری، گامی مهم در راستای هدفمندسازی تخصیص سرمایه‏‌های مالی و انسانی، به‌منظور حل چالش‌‏های اصلی موجود ‏و یا بهره‏‌مندی از فرصت‏‌ها است. ضرورت اولویت‌گذاری موضوعات علم و فنّاوری به‏‌ویژه در کشورهای در حال توسعه (که منابع محدودتری در اختیار دارند) بر کسی پوشیده نیست و مورد توجه سیاست‏‌گذاران این حوزه نیز قرار گرفته است. در این راستا، به صورت دوره‌ای سند سیاست‌‏ها و اولویت‌های پژوهش و فنّاوری کشور، به‌منظور بهره‌مندی حداکثری از منابع موجود و در راستای جهت‌گیری هوشمندانه فعالیت‏‌های دست‏‌اندرکاران این حوزه، تدوین می‌گردد. از زمان استقرار شورای عالی عتف تاکنون، در دو دوره در سال‏‌های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۳ این سند انتشار یافته است. با توجه به ظهور رویکردهای جدید در حوزه سیاست‏‌گذاری علم و فنّاوری، افزایش تعداد فعالان این حوزه و لزوم توجه بیشتر به چالش‌‏های متغیر سطح کلان کشور و هم‌راستایی با اسناد بالادستی متأخر مانند سیاست‌‏های کلی علم و فنّاوری و سیاست‌‏های ابلاغی برنامه ششم توسعه و از طرفی منقضی شدن زمان اولویت‏‌های قبلی، به نظر می‌رسد که هم‌اکنون زمان آن است که بازنگری تخصصی دیگری از اولویت‏‌های موجود ارائه گردد.

۱ـ۲ـ روش‌های اولویت‌گذاری در حوزه پژوهش و فنّاوری

مرور منابع و مکتوبات علمی از یک‌سو و مطالعه تجارب دیگر کشورها در عرصه تعیین اولویت‌های پژوهش و فنّاوری از سوی دیگر، بیانگر این حقیقت است که برای اولویت‌گذاری روش‌های مختلفی وجود دارد. البته معمولاً برای دستیابی به نتایج قابل‌قبول، در قالب الگویی واحد، ترکیبی از این روش‌‏های موجود، در به سامان رسیدن الگویی مناسب برای تعیین اولویت‏‌ها، نقشی انکارناپذیر خواهد داشت. این روش‌‏ها را می‌توان به سه دسته کلی تقسیم کرد:

۱. روش‌‏های مبتنی بر داده‏‌های کمابیش ساختاریافته (مانند روش اثرات متقابل، روش ماتریس و سیستم اثرات متقابل، روش کلاسیک وزن‌دهی و روش چند شاخصی)؛

۲. روش‌‏های مبتنی بر هم‌اندیشی، گفت‏‌و‏گو و تبادل‌نظر (برگزاری نشست‌‏های هم‌اندیشی، روش ذهن‌انگیزی، مصاحبه، مشاوره و گفت‏و‏گو)؛

۳. روش‌‏های ترکیبی.

تقسیم‌بندی دیگری نیز در خصوص روش‌‏های اولویت‌گذاری انجام شده است. آینده‌نگاری و روش‌‏های مربوط به آن که بیشتر برای اولویت‌گذاری در سطح ملی استفاده می‌شوند. از روش‌‏های دیگر نیز‏ که در سطوح پایین‌تر و حوزه‌های خاص کاربرد بیشتری دارند می‏‌توان به موارد ذیل اشاره داشت.

۱. اولویت‌گذاری مبتنی بر آینده‌نگاری

هم دولت‏‌ها و هم شرکت‏‌های خصوصی، هزینه‌های قابل توجهی صرف علم و فنّاوری می‌کنند. بنابراین، دور از انتظار نیست که علاقه‌مند به دانستن وضعیت آینده و پیش‌بینی موضوعات مرتبط با علم و فنّاوری باشند و تلاش کنند، راهبردهای جدیدی برای مواجه شدن با شرایط آتی طراحی نمایند. در این راستا، دانش آینده‌نگاری به ابزار مهمی در میان سیاست‏‌گذاران تبدیل شده و بر لزوم استفاده از روش‌‏های جامع و قابل‌اطمینان برای تعیین چگونگی شکل‌گیری آینده، با توجه به تأثیرگذاری انسان بر روندهای گذشته و حال و همچنین از طریق اتخاذ اقدامات مناسب و تصمیم‌گیری درست، تأکید می‌ورزد. روش انجام آینده‌نگاری در سطح ملی، به اهداف موردنظر و شرایط حاکم بر محیط بستگی دارد. به‌طورکلی می‌توان روش‌‏های آینده‌نگاری را به سه گروه تقسیم کرد:

· روش‌‏های کمی: برون‏یابی روند، مدل‏‌سازی به کمک شبیه‌سازی، تحلیل تأثیر متقابل، سیستم‏‌های دینامیکی؛

· روش‌‏های مبتنی بر استفاده از کارشناسان و خبرگان: روش دلفی، پانل‏‌های کارشناسی، طوفان فکری، طرح‌ریزی فکری، تحلیل سناریو، تجزیه‌وتحلیل SWOT ؛

· روش‌‏های اولویت‌گذاری و شناسایی اقدامات کلیدی: روش تکنولوژی‌‏های کلیدی، درخت وابستگی، تحلیل ریخت‌شناسی

۲. روش‌‏های اولویت‌گذاری در حوزه‌های خاص

روش‌‏های اندازه‌گیری برای اولویت‌گذاری را می‌توان به روش‌‏های تک معیاره و چند معیاره تقسیم نمود. در روش‌‏های تک‌معیاره گزینه‌ها بر مبنای یک شاخص مقایسه می‌شوند. روش‌‏های متداول تک معیاره برای اولویت‌گذاری عبارتند از:

· تجانس[۱]: در این روش یک شاخص کلیدی قابل اندازه‌گیری آسان که گزینه‌ها را می‌تواند متمایز نماید، انتخاب می‌شود (مانند شاخص اثربخشی).

· تحلیل سودمندی/ هزینه: سودمندی و هزینه‌های هر گزینه‌ای طی زمان تخمین زده شده و مقایسه می‌شوند.

در روش‌‏های چند معیاره، گزینه‌ها بر مبنای معیارهای مختلف که می‌توانند وزن‌دهی شوند، مقایسه می‌شوند. این روش‌‏ها عبارتند از: امتیازدهی/رتبه‌بندی[۲]، تئوری ارزش/ سودمندی[۳]، فرایند تحلیل سلسله مراتبی[۴]، روش‌‏های درجه‌بندی[۵]، برنامه‌ریزی ریاضی، تحلیل منفعت/ هزینه/ ریسک[۶]، مدل‏های شبیه‌سازی[۷]، مازاد اقتصادی[۸] .

روش‌‏های مختلف را می‌توان با هم ترکیب نمود، اما باید از پیروی بیش از اندازه از دقت متدولوژیکی دوری جست، زیرا ممکن است درون‏داد بسیاری از شرکت‌کنندگان در اولویت‌گذاری به‏کار گرفته نشود. به علاوه هنوز مشخص نشده است که کدام متدولوژی برای پشتیبانی از فرایند تصمیم‌گیری برتر است.

هرچند تنها یک راه صحیح برای اولویت‌گذاری وجود ندارد، اما قدم‏های کلی آن را می‌توان به این شکل تعیین کرد:

۱. ایجاد گروه و تعیین میزان مشارکت؛

۲. تعیین اهداف فعالیت‏‌های علمی و فنی بر مبنای اهداف ملی؛

۳. تعیین گزینه‌های ممکن؛

۴. تعیین معیارها و روش ارزیابی گزینه؛

۵. ارزیابی و مقایسه گزینه‌ها؛

۶. تایید نتایج و اجرا.

در خصوص نحوه پشتیبانی از فرایند اولویت‏‌گذاری، تکیه بر فنون پیش‌بینی و برنامه‌ریزی تا حد زیادی کم شده و گونه‌های سازمان‌یافته «اطلاعات راهبردی سیاستی» مانند رصد فنّاوری مطرح شده است. از هر روشی که برای اولویت‌گذاری استفاده شود، باید توجه داشت تا روش موردنظر به‌عنوان یک ابزار، به هدف اصلی تبدیل نگردد. به علاوه، در انتخاب روش باید به عواملی همچون زمان، داده‌های موردنیاز، سطح اولویت‌گذاری، توانمندی تحلیل گروه، فرصت مشارکت و میزان شفافیت روش، توجه نمود. همچنین، معیارهای استفاده شده در انتخاب گزینه‌ها بسیار مهم بوده و باید در تعیین آن‌ها دقت نمود.‏

۱ـ۳ـ فرایند تدوین و به‏روز‏رسانی سیاست‌های پژوهش و فنّاوری کشور در دوره ۱۴۰۰ـ۱۳۹۶

در راستای تحقق سیاست‌های کارکردی یا اشاعه‌گرای پژوهش و فناوری نیاز است تا رویکرد کارکردمحور نظام ملی نوآوری در نظر گرفته شود. در این راستا مدل بومی کارکردهای درونی نظام ملی نوآوری کشور تاکنون تدوین نشده است، اما چند مدل اصلی بین‌المللی از سال ۱۹۹۹ به بعد ارائه شده است که ابعاد منتخب هر یک در جدول ۱ مشاهده می‌شود.

از میان این مدل‌ها، مدل ادکوئیست به عنوان مرجع طبقه‌بندی کارکردهای سیاستی در این دوره استفاده شده است که از سه جنبه با شرایط نظام ملی نوآوری ایران تناسب بیشتری دارد:

۱. از میان مدل‌های موجود، تنها پژوهشگری که از پیشینه پژوهش در خصوص کشورهای در حال توسعه برخوردار است، ادکوئیست بوده است. سایر مطالعات متمرکز بر نظام نوآوری کشورهای توسعه یافته انجام شده‌اند.

۲. مدل منتخب از جامعیت بیشتری برخوردار است (کارکردهای نه‌گانه در مقایسه با کارکردهای ۵گانه، ۶گانه و ۷گانه سایر مدل ‌های مشابه).

۳ . کارکردهای پیشنهادی این مدل با مسائل شناسایی شده در خصوص سیاست‌گذاری کارکردی پژوهش و فنّاوری ایران (نظرات خبرگی در طی جلسات کمیسیون‌های تخصصی، کمیسیون هماهنگی، کمیسیون دائمی و …) در این دوره از تدوین سیاست‌های پژوهش و فنّاوری تناسب بیشتری داشته است.

همچنین، اصول استخراج سیاست‌ها در این دوره عبارت بودند از:

ـ مطابق با مصوبه کمیسیون دائمی شورای عالی عتف، مبنای تدوین سیاست‌های پژوهش و فنّاوری در این دوره بر اساس سیاست‌های تدوین شده در آخرین دوره (۱۳۹۱-۱۳۹۳) قرار گرفته است.

ـ رویکرد روش‌شناسی بکار گرفته‌شده مبتنی بر مشارکت جمعی خبرگان و مسئله‌محوری (مسائل فعلی یا آتی) بوده است.

ـ در تدوین سیاست‌ها، تحلیل محتوایی[۱] اسناد بالادستی حوزه، بررسی محتوایی و نگارشی سیاست ‌های دوره قبل و نظرات خبرگی جلسات کمیسیون‌ها مدنظر قرار گرفته است.

در شکل ۱ فرآیند تدوین سیاست‌های پژوهش و فنّاوری در این دوره در سه بخش مبانی، ملاحظات و رویکرد روش‌شناسی استخراج سیاست‌های مورد نظر، نشان داده شده است.

۱ـ۴ـ فرایند تدوین و به‏روز‏رسانی اولویت­‌های پژوهش و فنّاوری کشور در دوره ۱۴۰۰ـ۱۳۹۶

در به‏روز‏رسانی اولویت‌گذاری پژوهش و فنّاوری کشور در کمیسیون‏های تخصصی شورای عالی علوم، تحقیقات و فنّاوری پاسخ به پنج پرسش ذیل مورد هدف قرار گرفته است:

ـ فرایند شناسایی چالش‌‏های سطح کلان کشور دارای چه ویژگی‌هایی است و نحوه مواجه شدن با این چالش‌‏ها چگونه است؟

ـ مهم‌ترین چالش‌‏های فرابخشی یا بخشی علم و فنّاوری در هر کمیسیون تخصصی کدام هستند؟

ـ مناسب‌ترین افراز زیرحوزه‌های راهبردی هر کمیسیون تخصصی کدام است؟

ـ مسائل حائز اهمیت هر کمیسیون تخصصی چه مواردی هستند؟

ـ موضوعات اولویت‌دار در هر کمیسیون تخصصی کدام هستند؟

شایان ذکر است که روش‌شناسی موردنظر باید به گونه‌ای طراحی گردد که از تلفیق نتایج اولویت‌گذاری در سطح کمیسیون‌ها بتوان اولویت‌های سطح کلان را استخراج نمود. بدین منظور، دو جریان اصلی از روش‌شناسی مورد استفاده قرار گرفته است:

۱. نقاط تقابل‏ مناسبی در طی مراحل تعبیه گردیده است که هم‌راستایی فرایندی حوزه‌های راهبردی را با یکدیگر خواهد سنجید؛ لذا مشارکت هم‌افزای دبیرخانه، کمیسیون‌های تخصصی با تیم کارشناسی کمیسیون هماهنگی و تدوین سیاست‌‏های علم و فنّاوری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است که اعتبارسنجی فرایندی را ضمانت خواهد نمود.

۲. با استفاده از مدیریت سبد اولویت‌ها در یک فرایند معکوس سلسله مراتبی، مجموعه اولویت‌های کلان پیشنهاد خواهد گردید.

پیش از ورود به تبیین گام‌به‌گام روش‌شناسی پیشنهادی، جهت دستیابی به بیشینه همگرایی لازم است در ابتدا واژگان کلیدی استفاده شده در این روش‌شناسی تعریف شود که در ادامه آورده شده است.

۱ـ ۵ ـ تعاریف واژگان کلیدی

این بخش با هدف ایجاد بینش مشترک میان تمامی ذی‌نفعان این سند تدوین گردیده است. گفتنی است پس از بررسی منابع تخصصی موجود در حوزه سیاست‌گذاری و اولویت‌گذاری پژوهش و فنّاوری و نتایج مطالعات ترازیابی تجربه سایر کشورها، بر مبنای بافتار سیاست‌گذاری کلان کشور جمع‌بندی و به شرح ذیل ارائه شده است.

چالش[۱]

شرایط بافتاری و مجموعه عواملی که می‌تواند مسیر آینده جامعه را تحت تأثیر قرار دهد. چالش‌‏ها ناظر به عوامل بیرونی هستند (بافتاری که مسئله در آن رخ می‌دهد). چالش‌‏ها می‌توانند خطرساز یا فرصت‌ساز باشند.

حوزه راهبردی[۲]

اولین سطح اولویت‌گذاری است که در آن فضای سیاست‏‌گذاری و مدیریت کلان کشور به زیرمجموعه‌های خود افراز می‌گردد، حوزه‌های راهبردی هستند. در این سطح، اقدامات و برنامه‌های متمرکزی جهت دستیابی به اهداف خاص (بخشی یا چندبخشی) از پیش تعیین شده، تعریف می‌گردد.

زیرحوزه راهبردی[۳]

هر حوزه راهبردی قابل افراز به یک یا چند سطح تخصصی راهبردی است که برآیند آن‌ها هدفگذاری حوزه مربوط را امکان‌پذیر می‌سازد. در این روش، آخرین سطح افراز نزدیک به بافتار مسئله‌یابی، تحت عنوان زیرحوزه‌های راهبردی نامگذاری شده است.‏

مسئله[۴]

وضعیتی است که در آن فاصله‏‌ای بین آنچه هست و آنچه باید باشد، وجود دارد. مسائل ناظر به عوامل درونی بافتار تحلیلی هستند.

موضوع [۵]

در فرایند اولویت‌گذاری مسئله‌محور، موضوع عبارت است از راه‏حل یا راه‏‌حل‌های پیشنهادی برای حل مسئله (فعلی یا آتی).

اولویت‌گذاری[۶]

فرایند انتخاب ترکیبی از مسئله و موضوع (راه‏حل) پیشنهادی است که برای یک یا چند ذی‌نفع کلیدی مهم است.

با توجه به تعاریف پیش‌گفته، در بخش‌های بعدی مراحل گام‌به‌گام روش‌شناسی پیشنهادی برای این دوره از اولویت‌گذاری علم و فنّاوری کشور در شش گام متوالی ارائه گردیده است. مجدداً تأکید می‌شود که طراحی این روش‌ با رویکرد مسئله‌محوری انجام گرفته است که در گام‌های مختلف تبیین خواهد شد.

گام اول: هدف‌گذاری و تعیین چالش‌های سطح کلان کشور

«با اتکال به قدرت لایزال الهی و در پرتو ایمان و عزم ملی و کوشش برنامه‌ریزی شده و مدبرانه جمعی و در مسیر تحقق آرمان‌ها و اصول قانون اساسی‌، در چشم‌انداز بیست‌ساله، ایران کشوری است توسعه یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی و فنّاوری در سطح منطقه با هویت اسلامی و انقلابی، الهام‌بخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده و موثر در روابط بین‌الملل».

(سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق ۱۴۰۴ هجری شمسی)

سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق ۱۴۰۴ هجری شمسی، در ۱۳ آبان ۱۳۸۲ توسط مقام معظم رهبری به روسای قوای سه‌گانه ابلاغ گردید و از آن پس توسعه علم و فنّاوری در کشور به‌عنوان یک دستور کار ملی در سرلوحه برنامه‌ریزی‌های کلان کشوری قرار گرفته است. این فرایند جهت‌سازی در سال‏‌های بعد نیز ادامه یافته است و با گذر از فرایند تدوین و ابلاغ اسنادی همچون «نقشه جامع علمی کشور»، اقدامی جمعی در سطح سیاست‏‌گذاری کلان به‌منظور دستیابی به سیاست‌‏ها و اولویت‌های کلان حوزه علم و فنّاوری کشور، به نتیجه رسید.

همگام با این جریان‌سازی شورای عالی عتف نیز به‌عنوان یک نهاد قانونی موظف در امر سیاست‏‌گذاری کلان حوزه علم و فنّاوری، اولین مجموعه سیاست‌‏ها و اولویت‏‌های پژوهش و فنّاوری کشور را در سال ۱۳۹۱ با تکیه بر توان تخصصی کمیسیون‌های تخصصی خود و همراستا با جهت‌گیری کلی «نقشه جامع علمی کشور» مصوب نمود و پس از آن در سال ۱۳۹۳ مجددا با استناد به «سیاست‌‏های کلی ابلاغی اقتصاد مقاومتی» فرایند به‏روزرسانی آن انجام گردید.

هم‌اکنون در دوره سوم اولویت‌گذاری توسط این شورای عالی، برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور پیش رو است که در بازه‌ای پنج ساله کلیه برنامه‌ریزی کلان کشور را تحت پوشش خود قرار خواهد داد. بنابراین، «سیاست‌‏های کلی ابلاغی علم و فنّاوری» (سال ۱۳۹۳) و «سیاست‌‏های کلی برنامه ششم توسعه» (سال ۱۳۹۴)، دو مجموعه سیاستی کلان در حوزه علم و فنّاوری محسوب می‌شوند که می‌توانند به‌عنوان مبنای بازنگری جدیدی در جهت‌گیری‌های کلان اولویت‌گذاری برای پنج سال آتی حوزه علم و فنّاوری مورد توجه قرار گیرند.

همچنین، با توجه به رویکرد مسئله‌محوری اتخاذ شده در این طرح پیشنهادی، مجموعه‌ای از چالش‌های سطح کلان کشور در سال ۱۳۹۳ نیز گردآوری شده است که جهت تبیین بیشتر مسائل راهبردی کشور در این بخش ارائه گردیده است.

به‌طور کلی، هدف از گام اول این راهنما، بازنگری خطوط کلی و جهت‌دهنده فرایند اولویت‌گذاری پژوهش و فنّاوری در کشور است که در این راستا، بررسی کارشناسی اسناد بالادستی در قالب سیاست‌‏ها و چالش‌‏ها در ایجاد بینش درون کشوری، و مطالعات کلان‌روندهای جهانی جهت برخورداری از بینش  برون کشوری، پیشنهاد می‌گردد ( شکل ۲).

همچنین، مجموعه ۲۰ چالش کلیدی کشور برگرفته از «سالنمای امنیت ملی، چشم‌انداز ۱۳۹۴» در ارتباط با حوزه پژوهش و فنّاوری در شکل ۳  آورده شده است.

گام دوم: تعیین زیرحوزه‌های راهبردی در اولویت‌گذاری پژوهش و فنّاوری کشور

یکی از مهم‌ترین نقاط قوت هر فرایند اولویت‌گذاری، جامع‌نگری در شناسایی و افراز حوزه‌های راهبردی به گونه‌ای است که از جامعیت کامل برخوردار باشند. در تجربیات اولویت‌گذاری سطح ملی سایر کشورها نیز مشاهده شده که در سطح اول، حوزه‌های راهبردی مشخص می‌گردد. در ایران، از سال ۱۳۸۸، ۱۱ کمیسیون تخصصی به‌عنوان حوزه راهبردی سطح کلان پژوهش و فنّاوری کشور تشکیل شده است که به‌عنوان منطق بنیادین افراز این حوزه قابل استناد خواهد بود. آنچه در فرایند اولویت‌گذاری اخیر مدنظر است، تدوین اولویت‌های پژوهش و فنّاوری کشور در هر یک از این حوزه‌های راهبردی تخصصی در سه سطح و سپس، یکپارچه‌سازی این اولویت‏‌ها در قالب سبد اولویت‌های کلان پژوهش و فنّاوری کشور است (شکل۴).

بنابراین، اگر کمیسیون‌های تخصصی به‌عنوان حوزه‌های راهبردی پیش‌فرض قرار گیرند، با توجه به فراگیری و وسعت حوزه‌‌های راهبردی، جهت شناسایی اولویت‌های مسئله‌محور نیاز است تا در سطح کمیسیون نیز تفکیک زیرحوزه‌های راهبردی به گونه‌ای انجام شود که به سطح تخصص‌های ذیل هر حوزه راهبردی نزدیک شوند. با توجه به اینکه تحلیل در این سطح به ویژه برای کنترل نحوه افراز حوزه راهبردی در سطح تخصصی حائز اهمیت است، نحوه چیدمان زیرحوزه‌ها و معیار تقسیم‌بندی آن با توجه به نظر پنل تخصصی انجام می‌شود.

به نظر می‌رسد با توجه به ماهیت متفاوت کمیسیون‌ها از حیث جهت‌گیری غالب پژوهش و فنّاوری در سه گروه بنیادین، زیرساختی و توسعه‌ای، و همچنین، تفاوت در وسعت بخش‌های مرتبط با آن‌ها، نوع و سطح زیرحوزه‌های شناسایی شده متفاوت خواهد بود. به‌عنوان مثال، در کمیسیون علوم پایه ممکن است بر مبنای رشته‌های تحصیلی زیرمجموعه و در یک سطح، زیرحوزه‌های راهبردی مربوطه استخراج شود، ولی در کمیسیون انرژی بر مبنای بخش‌های صنایع زیرمجموعه و در دو سطح، زیرحوزه‌های راهبردی تدوین شوند. به هر طریق، نکته حائز اهمیت آن است که در این روش‌شناسی آخرین سطح زیرحوزه‌ها معیار عمل ادامه روش کار قرار خواهد گرفت (جدول۲).

به ویژه جایگاه این مرحله از آن سبب است که نقطه تقابل [۱] اعتبار میزان مشارکت خبرگان پنل تخصصی نیز محسوب می‌شود. بدین منظور، کمیسیون تخصصی نسبت به تکمیل و مستندسازی کاربرگ شماره ۲ (جدول ۳) اقدام می‌نماید.

گام سوم: هدفگذاری و تعیین چالش‌های سطح حوزه راهبردی

در دو دوره پیشین اولویت‌گذاری انجام شده توسط کمیسیون‌های تخصصی شورای عالی عتف (سال‌های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۳) نیز توجه به اسناد بالادستی موجود تا آن زمان و اسناد بخشی یا فرابخشی درون حوزه، مورد توجه قرار گرفته بوده است. لازم است پس از تعیین زیرحوزه‌های راهبردی و تکمیل پنل خبرگی (در صورت نیاز)، از اعضاء درخواست شود تا نسبت به ارائه اسناد بخشی یا فرابخشی مرتبط با زیرحوزه تخصصی خود مساعدت نمایند. پس از گردآوری اسناد داخل حوزه راهبردی همچون گام اول مهمترین خطوط تأثیرگذار آن‌ها بر فرایند اولویت‌گذاری پژوهش و فنّاوری در حوزه راهبردی توسط دبیرخانه تخصصی جمع‌بندی گردیده و در اختیار اعضای پنل قرار گیرد. گفتنی است پیشینه استنادی اولویت‏‌ها به اسناد بالادستی هم در گام بعدی و هم در بخش تلفیق از اهمیت بالایی برخوردار است. نمونه‌ای از اسناد پیش‌گفته در شکل ۵ نشان داده شده است.

گام چهارم: شناسایی و رتبه‌بندی مسئله‌ها در حوزه‌های راهبردی

این گام به‌عنوان محور اصلی روش‌شناسی این راهنما محسوب می‌شود. پیش از این در بخش تعریف واژه مسئله تبیین گردید، اما در این بخش مفهوم آن در قالب روش‌شناسی مدنظر است. تمامی حوزه‌های راهبردی پژوهش و فنّاوری با مسائل مختلف مواجه هستند؛ با این وجود ماهیت این مسائل متفاوت است. با مطالعه حوزه‌های راهبردی ۱۱گانه پیش‌گفته، به نظر می‌رسد که در تبیین و تشخیص مسئله‌های حوزه‌های راهبردی باید به دو موضوع اصلی توجه نمود: ۱) دلایل وجود شکاف میان وضعیت موجود با مطلوب، و ۲) افق زمانی تبیین مسئله.

در تحلیل مسئله‌های حوزه راهبردی (هدفگذاری وضع مطلوب و روندهای وضع موجود)، سه گروه مطالعات پیشین به‌عنوان مقدمه مورد استفاده قرار خواهد گرفت:

۱. استفاده از اسناد بالادستی سطح ملی و سطح بخشی در تشخیص هدفگذاری‌های مطلوب وضعیت پژوهش و فنّاوری کشور؛

۲. استفاده از تحلیل چالش‌های کلان کشور به‌عنوان بافتار تأثیرگذار بر رخداد پیامدهای مسائل؛

۳. استفاده از تحلیل زیرحوزه‌های خبرگی جهت تکمیل فرایند مستندسازی تجربه‌های پیشین در بستر هر زیرحوزه به صورت خاص.

علاوه بر این، اگرچه افق اولویت‌گذاری این دوره پنج سال در نظر گرفته شده است، اما فرایند اولویت‌گذاری بدون توجه به پیشینه قبلی و بعدی آن به ویژه در حوزه‌های راهبردی بنیادین همچون علوم پایه و علوم انسانی، و حوزه‌های راهبردی زیرساختی مانند حقوقی و قضایی، ثمربخش نخواهد بود؛ لذا اگرچه رویکرد مسئله‌محوری در روش‌شناسی فعلی در نظر گرفته شده است، اما تبیین مسئله‌ها در بستر زمان معنا خواهد یافت. به‌عنوان مثال، در حوزه توسعه‌ای و مهندسی، مسائل در بازه‌های زمانی کوتاه‌مدت‏تر مطرح است، اما در حوزه‌های راهبردی بنیادین در صورت عدم توجه به برخی حوزه‌های پژوهش و فنّاوری در بستر زمانی بلندمدت‌تری مسئله‌ساز خواهد بود. شکل ۶ نمای شماتیک این مدل مفهومی را نشان می‌دهد.

مطابق با این رویکرد در فاز بعدی نظر تخصصی اعضای پنل در خصوص مسئله‌های حوزه راهبردی اخذ خواهد شد (جدول ۴) افزون بر تعیین مسئله‌ها درجه اهمیت آن در زیر حوزه راهبردی مربوطه نیز تعیین می‌شود. لازم به ذکر است که یک مسئله شناسایی شده در یک حوزه راهبردی ممکن است به بیش از یک زیرحوزه راهبردی مربوط باشد، لذا لازم است درجه اهمیت آن به تفکیک زیرحوزه‌های مرتبط تعیین شود. با توجه به امتیاز بدست آمده از مجموعه تحلیلی مسئله‌ها رتبه‌بندی آن‌ها در کمیسیون تخصصی انجام خواهد گرفت.

گام پنجم: شناسایی و رتبه‌بندی موضوعات اولویت‌دار در حوزه‌های راهبردی

همانطور که قبلا اشاره گردید، در بافتار حل مسئله‌های پیش‌روی هر حوزه راهبردی، موضوعاتی قابل طرح است؛ لذا در گام بعدی از متخصصین حوزه درخواست خواهد شد تا مبتنی بر تجربه‌های پیشین و رویکردهای جدید زیرحوزه تخصصی خود، راه‌حل این مسئله‌ها را در قالب موضوعات پیشنهاد دهند. این روند نیازمند یک جلسه بارش افکار به‌منظور مستندسازی تمامی نظرات مطرح شده خواهد بود ( جدول ۵).

باید توجه نمود که جمع‌بندی نظرات تخصصی اعضای پنل در گام قبلی به‌عنوان مسئله‌های اولویت‌دار حوزه راهبردی، مبنای فرایند این گام قرار می‏گیرد. برای حل هر مسئله اولویت‌دار پیشنهاد چند موضوع امکان‌پذیر است. تلخیص، ویرایش و تلفیق این موضوعات جمع‌بندی این بخش خواهد بود.

به‌منظور اولویت‌گذاری و رتبه‌بندی موضوعات، مجموعه معیارهای برگرفته از مطالعات گذشته تیم کارشناسی کمیسیون تدوین و هماهنگی پیشنهاد شده است[۱]. گفتنی است این معیارها بر مبنای پیش‌بینی تأثیرات هر موضوع در سطح کلان جامعه و در بافتار پژوهش، فنّاوری و نوآوری کشور تدوین گردیده است. خصوصیت اصلی این طیف شاخصی جامعیت و مانعیت، و هم‌راستایی آن با رویکرد مسئله‌محور اتخاذ شده در این روش‏شناسی می‌باشد.

البته شایان ذکر است که درجه اهمیت گروه شاخص‌های پیشنهادی و حتی زیرمجموعه‌های آن با توجه به بافتار هر حوزه راهبردی متفاوت خواهد بود؛ بنابراین، ضروری است تا مجموعه نظرات پنل تخصصی در خصوص تعیین درجه اهمیت هر شاخص در حوزه راهبردی مربوط نیز تدوین گردد (جدول۶).‏ 

پس از تعیین اوزان شاخص‌ها در حوزه راهبردی، موضوعات جمع‌بندی شده توسط دبیرخانه کمیسیون تخصصی، برای رتبه‌بندی و اولویت‌گذاری در اختیار اعضای پنل قرار خواهد گرفت. کاربرگ شماره ۶ جهت اخذ نظرات استفاده خواهد شد. در این کاربرگ موضوعات در سمت راست جایگذاری شده و اوزان متوسط تخصیص یافته توسط خبرگان در سطر پایین شاخص‌ها جایگذاری خواهد گردید. سپس، اولویت‌های موردنظر هر یک از صاحب‏نظران در جدول انتخاب خواهد گردید. جمع‌بندی نظرات اخذ شده به همراه امتیاز هر یک از موضوعات پیشنهادی، رتبه‌بندی آن‌ها را امکان‌پذیر خواهد نمود.

۱ ـ این شاخص‏‌ها برگرفته از نتایج طرح پژوهشی «رصد تحولات علم و فنّاوری در ایران و جهان» شورای عالی انقلاب فرهنگی است که ادبیات آن به‏روز شده است.

گام ششم: تعیین اولویت‌های سطح کلان حوزه پژوهش و فنّاوری کشور

مهم‌ترین گام فرایند اولویت‌گذاری مبتنی بر تفکیک حوزه‌های راهبردی، نحوه یکپارچه‌سازی نتایج حاصل از سطح حوزه به سطح ملی است. همچنین، باید توجه داشت که در تفاوت فرایند تلفیق با تجمیع صرف نتایج، در سه هدف اصلی آن نهفته است:

۱. حفظ یکپارچگی سبد[۱]ی از اولویت‏‌ها؛

۲. مدیریت هم‏پوشانی‌ها در اولویت‌گذاری حل مسئله‌های کشور؛

۳. حفظ سلسله مراتب اولویت‌گذاری که با هر دو رویکرد بالا به پایین و پایین به بالا یکپارچگی آن قابل تحلیل است از اهداف اصلی فرایند تلفیق است.

بنابراین، نمی‌توان به صرف تجمیع هر سطح به سطح بعدی رسید و لازم است مدیریت پورتفوی اولویت‏‌ها رعایت شود. بدین منظور در روش‌شناسی پیشنهادی در این دستورالعمل، می‌بایست فرایند گام‌به‌گام و مبتنی بر هدف یکپارچه‌سازی رعایت شود تا در پایان بتوان فرایند معکوس جهت دست‌یابی به اولویت‏‌های سطح کلان حوزه پژوهش و فنّاوری دست یافت. نقاط تقابل برای طی فرایند پایین به بالا در این روش‌شناسی تبیین گردیده است. مدل مفهومی این روش‌شناسی در شکل ۷ نمایش داده شده است.

مقایسه سیاست‌ها و اولویت‌های تدوین شده در دوره ۱۴۰۰ـ۱۳۹۶ با دوره پیشین:

تدوین و به‏روزرسانی این دوره از سیاست‌ها و اولویت‌ها با عنایت به مطالعه و بررسی دقیق تمام اسناد بالادستی مرتبط با علم و فنّاوری، مشارکت جمعی خبرگان و مسأله‌محوری (مسائل فعلی و آتی) صورت پذیرفته است که به ویژه بر موارد ذیل تاکید دارد:

–  استفاده از یک شیوه و روش‏‌شناسی واحد: در این دوره از تعیین اولویت‌ها از یک روش تقریباً واحد برای اجرا در سطح کمیسیون‌های تخصصی استفاده شده است و اندک تفاوت‌های موجود به دلیل ماهیت زمینه‌های تخصصی بوده است. همچنین لازم به ذکر است که پیش از شروع فرایند، مطالعات گذشته مورد بررسی قرار گرفت و تلاش شد کاستی‌های دوره‏های گذشته برطرف شود .

– مسأله‌محوری در تعیین اولویت‌ها: کمیسیون‌های تخصصی با احصاء مسائل مبتلا به جامعه، مسائل کلیدی را تعیین و راه‌حل‌های پیشنهادی رفع موانع و مسائل را ارائه نموده‌اند.

– تمرکز بیشتر بر پژوهش‌های کاربردی و توسعه فنّاوری: با توجه به راهبرد اصلی در تعیین اولویت‌ها سعی شده است حتی‌الامکان اولویت‌های تعیین شده فراتر از مطالعات صرف بوده و پژوهش‌هایی که می‌تواند به توسعه فنّاوری منجر شود در اولویت باشند. البته لازم به ذکر است که در کمیسیون‌های علوم انسانی، معارف و هنر و کمیسیون فرهنگ و تمدن و کمیسیون حقوق و علوم قضایی و همچنین علوم پایه و بنیادین به ضرورت‌های موجود توجه شده است .

– بازه زمانی طولانی‌تر (۵ ساله): در هماهنگی با اعضای کمیسیون‌های تخصصی و خبرگان حوزه‌های تخصصی و با توجه به مسائل و موضوعات تعیین شده که امید است با همت ملی در یک بازه میان‌مدت برطرف شوند، اولویت‌های انتخابی می‌تواند تا ۵ سال و مطابق با زمان‌بندی برنامه ششم معتبر باشد و سالانه مورد بازنگری قرار گیرد تا در صورت حصول هدف موردنظر از لیست خارج گردد و موارد جدید به لیست اضافه گردد.

– هماهنگی با اولویت‌های برنامه ششم توسعه کشور: با توجه به آنکه در برنامه ششم در دو سطح راهبردی (آب، خشکسالی و محیط‏زیست) و بخشی (انرژی، فنّاوری اطلاعات و ارتباطات و صنایع و معادن، حمل و نقل و …) اولویت‌های کشور تعیین شده است. چارچوب برنامه ششم در تعیین اولویت‌ها رعایت شده است.

– تعیین اولویت‌ها در زمینه‏‌های تخصصی: با توجه به آنکه برخی از زیرحوزه‏ها بین کمیسیون‌ها مشترک بود، بنابراین این‌گونه موارد در یک زمینه تخصصی تجمیع شد که این امر موجب یکپارچگی مسائل و جلوگیری از تکرار شده است. از این رو کمیسیون‌های تخصصی می‌توانند اولویت‌های خود را از بین اولویت‌های مصوب، انتخاب نمایند.

– نهادینه نمودن مفهوم اولویت‌گذاری با‏ استفاده از رویکرد تلفیق: کاهش بیش از ۵۰ درصدی اولویت‌های تعیین شده نسبت به دوره‌های گذشته که در هر حوزه تخصصی (بخش راهبردی کشور) تعداد اولویت‌های تعیین شده حداکثر ۲۰ مورد است که امید می‌رود با سعی و تلاش همه‌جانبه مسئولین و دست اندرکاران ملی و بخشی‏ به تعداد بیشتری از لیست تعیین شده جامعه عمل پوشاند.

همچنین با توجه به مصوبه بیستمین جلسه شورای عالی در تاریخ دوازدهم بهمن‌ماه ۱۳۹۵ مبنی بر اینکه کلیه ذی‏نفعان و وزارتخانه‏‌ها در رابطه با سیاست‌‏ها و اولویت‌های تعیین شده اعلام نظر نمایند. لیست پیشنهادات دریافتی از سازمان‌ها و مراکز آموزشی و پژوهشی مختلف به شرح ذیل بوده است که تا حد امکان و با بررسی اینکه تکراری نباشد و به‌عنوان یک وظیفه یا پروژه دستگاهی نباشد، در هماهنگی با کمیسیون تخصصی در لیست سیاست‌ها و اولویت‏‌های تخصصی لحاظ شده است.

وزارت نفت، وزارت نیرو، وزارت آموزش و پرورش، وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت فنّاوری اطلاعات و ارتباطات، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت خارجه، وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، دانشگاه آزاد اسلامی، نهاد مقام معظم رهبری، مدیریت حوزه‏‌های علمیه، ستادکل نیروهای مسلح، معاونت علمی و فنّاوری رئیس‌جمهور (ستاد توسعه فنّاوری‌های نفت، گاز و زغال‌سنگ، ستاد توسعه فنّاوری‌های انرژی‌های تجدیدپذیر، ستاد توسعه فوتونیک و لیزر، ستاد توسعه بایو فنّاوری، ستاد توسعه گیاهان دارویی و ستاد توسعه فنّاوری‌های نرم و فرهنگی) و فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

در پایان این بخش، مجموع آماری سیاست‌ها و اولویت‌های تدوین شده در این دوره نسبت به دوره پیشین در جدول ۷ ارائه گردیده است.

بخش دوم: سیاست‌های پژوهش و فنّاوری کشور در بازه زمانی  ۱۴۰۰ـ۱۳۹۶

۲ـ سیاست‌های پژوهش و فنّاوری

۲ـ ۱ـ کارکرد اول: تحقیق و توسعه

۱. تقویت نقش‌آفرینی بخش خصوصی و شرکت‏‌های بزرگ در توسعه و بومی‌سازی فنّاوری‌های مورد نیاز برای تکمیل زنجیره نهایی محصولات صنعت

۲. حمایت از پژوهش‌های مسئله‌محور و میان‌رشته‌ای در حوزه‌های پژوهش و فنّاوری با تأکید بر افزایش سطح کیفی پژوهش‌ها

۳. حمایت از پژوهش‌ در راستای اصلاح علوم انسانی به‌منظور تقویت ابعاد اسلامی آن با تأکید بر الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، سبک زندگی اسلامی، و فرهنگ و تمدن اسلامی

۴. ارتقای جایگاه علوم پایه به‌عنوان پیش‌ران پژوهش و فنّاوری در سایر حوزه‌ها به‌منظور گسترش مرزهای دانش به ویژه جهت تولید مواد اولیه دارویی، شیمیایی و زیستی نوین،‏ ارتقاء محیط‏زیست، و ساخت ابزارهای اندازه‌گیری جدید

۵ . حمایت برنامه‌ریزی شده از ایجاد و توسعه شبکه‌های تحقیق و توسعه در حوزه‌های اولویت‌دار (با مشارکت دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی و پارک‌های علم و فنّاوری مشترک بین آن‌ها)

۶ . تقویت ‌ساز و کارهای اتصال دوجانبه کارکرد تحقیق و توسعه به تجاری‌سازی.

۲ـ۲ـ کارکرد دوم: خلق قابلیت‌‏های انسانی

۱. توسعه و طراحی میان رشته‌ای جدید ناظر بر به‏روزرسانی نیازهای کشور

۲. ایجاد ساز و کارهای لازم برای یکپارچه‌سازی و ارتقاء سطح آموزش‏های مهارتی عرضه‌محور

۳. ایجاد هم‌افزایی میان نظام آموزش و پژوهش کشور از طریق تطابق نگاشت رشته‌ای، تخصصی و منطقه‌ای آموزش عالی با نیازهای پژوهش، فنّاوری و نوآوری کشور

۴. تدوین و پیاده‌سازی برنامه راهبردی «شرافت علمی» به‌عنوان چارچوب اصلی حاکم بر اخلاق حرفه‌ای آموزش، پژوهش و فنّاوری کشور (با بهره‌گیری از الگوی اخلاق وزارت بهداشت)

۵ . بهبود محتوای برنامه‌های درسی دانشگاه‌ها در راستای بهره‌گیری از علم در بازار کار و خلق ثروت

۶ . گسترش دانش، بینش و مهارت‌‏های تفکر خلاق، تفکر انتقادی و تفکر مراقبتی در دانش‌آموختگان

۷. همگرایی و هم‌افزایی میان نظام آموزش و پرورش با نظام آموزش عالی در جهت ارتقای کیفیت و اثربخشی آموزش، توسعه منابع انسانی و مدیریت استعدادها در کشور.

۲ـ۳ـ کارکرد سوم: ایجاد بازارهای محصولات جدید

۱. استفاده از مکانیزم تشویقی خریدهای راهبردی و تقاضامحور بخش دولتی به‌منظور تقویت بازار محصولات و خدمات دانش‌بنیان (در راستای اجرای قانون ساخت داخل)

۲. حمایت از طراحی و تدوین استانداردهای خاص در موضوعات اولویت‌دار

۳. توسعه روش‌های نهادی بازارسازی برای حمایت از شکل‌گیری صنایع نوین

۴. توسعه روش‌‏های ترویجی و فرهنگ‌سازی برای شناخت صحیح در به‏‌کارگیری فنّاوری‌های جدید

۵ . حمایت از راه‌اندازی نظام بیمه محصول در حوزه محصولات نوآورانه با هدف تحریک تقاضای ایرانی.

۲ـ۴ـ کارکرد چهارم: ایجاد و تغییر سازمان‌های موردنیاز

۱. ایجاد وفاق ملی از طریق تقسیم کار دستگاهی مناسب، تعامل و ایجاد کنسرسیوم میان بخش‌های مختلف کشور

۲. تشویق فرایند تأسیس شرکت‌های دانش ‏بنیان و زایشی به‌عنوان ساز و کار دانشگاه‌ها برای حل مسائل جامعه و کسب درآمد

۳. حمایت از جزایر کیفیت در توسعه مراکز پژوهش و فنّاوری کشور در سطوح سه‌گانه مراکز پژوهشی کاربردی جهت تأمین نیازهای روز توسعه کشور، مراکز پژوهشی بنیادین، و مراکز پژوهشی آینده‌نگر عرصه‌های نوین

۴. ایجاد هماهنگی بین خرده نهادهای سیاست‏‌گذاری و ارزیابی علم و فنّاوری به‌منظور یکپارچه‌سازی و ارتقاء کارآمدی نظام  ملی نوآوری (با رویکرد یادگیرنده)

۵ . توسعه زیرساخت‏‌های آماری به‌منظور گردآوری داده‌های علم، فنّاوری و نوآوری کشور

۶ . تسهیل مشارکت بخش خصوصی در تحلیل اطلاعات آماری پژوهش و فنّاوری کشور و توسعه نظام رتبه‌بندی و اعتبارسنجی

۷. افزایش سهم اعتبارات برای توسعه زیرساخت‌های موردنیاز فعالیت‌های علمی، پژوهشی و فنّاورانه از قبیل آزمایشگاه‌های اعتبارسنجی، شبکه‌های ارتباطی و فنّاوری اطلاعات، واحدهای پایلوت در پارک‌های علم و فنّاوری، مراکز پژوهشی مشترک با دانشگاه‌ها.

۲ـ ۵ ـ کارکرد پنجم: شبکه‌سازی در زمینه دانش

۱. حمایت و همکاری‌های بین دستگاهی برای طراحی و استقرار نظام‌های نوآوری بخشی، منطقه‌ای و فنّاورانه شامل دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها، مراکز رشد، پارک‏‌های علم و فنّاوری، فن‏‌بازارها، شهرک‌های صنعتی و …

۲. سازماندهی همکاری‌های پژوهشی و فنّاورانه مشترک بین مؤسسه‌های پژوهشی و دانشگاه‌های داخلی و مراکز بین‌المللی مشابه به‏‌ویژه در قطب‌های همسو با حوزه‌های اولویت‌دار

۳. تقویت رویکرد اشتراک منابع در حوزه‌های پژوهش و فنّاوری، از طریق حمایت و بهره‌برداری از ظرفیت انجمن‌های علمی، قطب‌های علمی، مراکز رشد و پارک‌‏های علم و فنّاوری، شبکه‌های علم و فنّاوری و کانون‌های تفکر دارای مجوز فعالیت از وزارتین علوم، تحقیقات و فنّاوری، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، و نیز مراکز تحقیقاتی تقاضامحور (مشترک میان دانشگاه‌ها و دستگاه‌ها) در قالب انعقاد قرارداد به‌منظور دریافت خدمات علمی و فنّاوری معین

۴. تقویت شبکه نخبگانی در راستای ارتقاء سطح کیفی پژوهش و فنّاوری کشور

۵ . تقویت زیرساخت‌های پژوهشی از طریق شبکه‌سازی آزمایشگاه‌های ملی پیشرفته مانند شبکه آزمایشگاه‌های علمی ایران (شاعا)

۶ . فرهنگ‌سازی و ترویج الگوهای موفق علم و فنّاوری

۷. حمایت از ایجاد کنسرسیوم‌ میان شرکت‏‌های خصوصی کوچک به‌منظور افزایش توان رقابت‌پذیری و برندسازی صادراتی مشترک.

۲ ـ۶ ـ کارکرد ششم: خلق و تغییر نهادهای حمایتی یا مانع نوآوری

۱. تسهیل فعالیت بخش خصوصی در راه‌اندازی نهادهای واسط جدید و اداره نهادهای موجود با نگاه درآمدزا کردن این نهادها از جمله‏ تغییر آیین‌نامه‌های موجود به‌منظور سپردن مدیریت نهادهای واسط موجود به شرکت‏‌های بزرگ و متخصصان صنعت

۲. حمایت زمان‌مند، برنامه‌ریزی شده و هدفمند از پارک‏های علم و فنّاوری، مراکز رشد و سایر نهادهای جدید با اولویت ‎ دهی به تأسیس در مناطق غیربرخوردار

۳. ایجاد امکان تأسیس پارک‏‌های تقاضامحور جدید توسط سازمان‏‌ها و صنایع کشور

۴. نهادسازی جریان آزاد اطلاعات دانشی و استقرار حقوق مالکیت معنوی.

۲ـ۷ـ کارکرد هفتم: فعالیت‏‌های پرورشی و انکوباتوری

۱. حمایت از ایجاد و رشد نهادهای تخصصی ارزیاب علم، فنّاوری و نوآوری در رشته‌های علمی مختلف با‏ تغییر رویکرد از نظارت به حمایت

۲. تشویق بنگاه‌های بین‌المللی به ایجاد شعبه یا نمایندگی در پارک‏‌های علم و فنّاوری و مراکز رشد کشور

۳. هماهنگی بین دستگاهی در امور تسهیل‌گری و فعالیت‏‌های انکوباتوری پژوهش و فنّاوری (همچون کمک به ارتقاء زیرساخت‏‌ها، تصویب مقررات و آیین‌نامه‌های تسهیل‌گر و…).

۲ـ ۸ ـ کارکرد هشتم: تأمین منابع مالی نوآوری

۱. تقویت نقش مراکز سرمایه‌گذاری خطرپذیر و صندوق‌های تأمین مالی مشترک

۲. گسترش مدل‏‌های نوآورانه تأمین مالی به ویژه در توسعه نوآوری‌های فنّاورانه خاص اولویت‌دار

۳. افزایش واگذاری و سهم‌ برون‌سپاری از اعتبارات تحقیقاتی و فنّاوری دستگاه‌ها از طریق انعقاد قراردادهای پژوهشی با دانشگاه‌ها و مؤسسه‌های آموزش عالی، مؤسسه‌های پژوهشی دولتی و خصوصی و‏ شرکت‌های دانش‌بنیان

۴. تکمیل نظام مالی حمایتی توسعه محصول در مراحل اولیه آن

۵ . تقویت ساز و کارهای مالی برای پیوند شرکت‏‌های کوچک به شرکت‏‌های بزرگ‏ 

۶ . حمایت از صندوق‌های پژوهش و فنّاوری غیردولتی

۷. توسعه‌ساز و کارهای وقف، خیرین و تأمین مالی جمعی در حوزه علم، فنّاوری و نوآوری.

۲ـ ۹ـ کارکرد نهم: ارائه خدمات مشاوره‌ای

۱. سیاست‌پژوهی و تحلیل سیاست‌‏های کلان و منطقه‌ای علم و فنّاوری براساس اسناد آمایش سرزمین

۲. تشویق شرکت‏‌ها و دانشگاه‌های کشور به مطالعه و تحلیل اختراعات ثبت شده بین‌المللی و بهره‌گیری از دانش و فنّاوری آن‌ها

۳. حمایت از مطالعات راهبردی فنّاوری در حوزه‌های اولویت‌دار

۴. تقویت ارتباط بخش نظامی و هسته‌ای کشور با بخش غیرنظامی به‌منظور ایجاد جریان‌های سرریز دانش و فنّاوری.

بخش سوم:‏ اولویت‌های‌ پژوهش و فنّاوری کشور در بازه زمانی  ۱۴۰۰ـ۱۳۹۶

۳ـ اولویت‌های پژوهش و فنّاوری

در ادامه و در این بخش اولویت‌های پژوهش و فنّاوری کشور در زمینه‌های مختلف ارائه می‌شود. همان‌طور که پیش از این نیز اشاره شد اولویت‌های استخراجی در زمینه‌های راهبردی (حوزه راهبردی)، محیط‌زیست؛ آب؛ فنّاوری اطلاعات و ارتباطات؛ صنایع و معادن؛ دفاع، امنیت ملی و سیاست خارجی؛ عمران، حمل و نقل درون و برون‌شهری؛ سلامت و ایمنی غذایی؛ رفاه و تأمین اجتماعی؛ امنیت غذایی؛ کشاورزی و منابع طبیعی؛ انرژی؛ علوم انسانی و معارف اسلامی؛ فرهنگ و تمدن اسلامی ـ ایرانی؛ حقوقی و قضایی؛ مدیریت، اقتصاد و بازرگانی مطرح شده است.  

لازم به ذکر است که اولویت‌های علوم پایه و بنیادین به دلیل گستردگی و ویژگی‌های مترتب بر آن در بخش مربوط به سیاست‌های پژوهش و فنّاوری پوشش داده شده است. همچنین تفکیک این زمینه‌ها به این معنی نیست که هریک از دستگاه‌های اجرایی یا بخش‌های پژوهشی کشور ضروری است که در زمینه مربوطه به دنبال انتخاب موضوع باشد. به عبارتی اولویت‌های تعیین‌شده با توجه به نزدیکی موضوع در یک زمینه قرار گرفته است. برای مثال ممکن است در زمینه انرژی یا سلامت یا صنایع و معادن به پژوهش یا توسعه  فنّاوری از نوع فنّاوری اطلاعات و ارتباطات نیاز داشته باشد که در زمینه مربوط به آن تعیین شود.

۳ـ۱ـ در زمینه محیط‏زیست

۱. ارتقای جایگاه علوم پایه به‌عنوان پیش‌ران پژوهش و فنّاوری به‌منظور گسترش مرزهای دانش جهت حفاظت از محیط‏زیست

۲. توسعه فنّاوری در زمینه کاربرد روش‌‏های غیرشیمیایی و بیولوژیک و سازگار با محیط‏زیست به‌جای نهاده‌های شیمیایی در همه بخش‌ها و اندازه‏‌گیری باقی‌مانده آن‌ها

۳. ارتقای فنّاوری‌ها (دستیابی به فنّاوری‌‏ها) با هدف پیشگیری، کنترل و کاهش آلودگی‏های زیست‏محیطی در همه بخش‌ها

۴. توسعه فنّاوری‌ و ارتقای سامانه‌های مرتبط با ارتقای بهداشت، ایمنی و محیط‏زیست ( HSE ) در همه بخش‌های کشور

۵ . توسعه دانش فنی فنّاوری‌های سازگار با محیط‏زیست با تأکید بر کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای

۶ . توسعه پایدار و بهبود کیفیت زندگی بر پایه حفاظت از سرمایه‏‌های طبیعی محیط‏زیست و بهبود الگوی مصرف

۷. طراحی و توسعه فنّاوری‌های نو مشتمل بر فنّاوری زیستی، نانوفنّاوری و مهندسی ژنتیک در حفاظت، بهبود و توسعه پایدار منابع طبیعی و محیط‏زیست به‏‌ویژه تالاب‌ها، حیات‌وحش و تنوع زیستی کشور

۸ . توسعه فنّاوری‌های نو جهت تولید انرژی از زباله‌های شهری و زیست‏توده در تأمین انرژی مناطق روستایی

۹. فرهنگ‌‏سازی حفاظت از منابع طبیعی، محیط‏زیست و تنوع زیستی کشور

۱۰. استفاده از فنّاوری‌ها (از جمله تولید فیلترها، استفاده از نانوذرات و عوامل تثبیت‌کننده یا جاذب‌ها) در جهت کنترل آلاینده‌های زیست‌محیطی با تأکید بر ریزگردها و ذرات معلق

۱۱. آمایش و مدیریت سرزمین مبتنی بر توان زیست‏‌بوم‏های محیطی.

۳ـ۲ـ در زمینه آب

۱. بهینه‏‌سازی مصرف و مدیریت تقاضای آب، افزایش بهره‏‌وری استفاده از منابع آب در کلیه بخش‏ها با تأکید بر روش‌‏های نوین به‏زراعی و به‏نژادی

۲. حفاظت و بهره‏‌برداری بهینه کمی و کیفی از منابع آب سطحی و زیرزمینی و ایجاد تعادل پایدار بین منابع و مصارف آب

۳. مدیریت اقتصادی و اجتماعی آب با تأکید بر نقش سرمایه‌های اجتماعی و ارزش اقتصادی آب در بخش‌های مختلف با رعایت ملاحظات اجتماعی، اقتصادی، زیست‏محیطی و امنیتی با رویکرد افزایش ارزش‌افزوده و اشتغال در کشور

۴. توسعه و ارتقای فنّاوری‌های مرتبط با استفاده بهینه از منابع آب‌های نامتعارف (پساب، آب‌های شور و لب‌شور، آب‌های جوی و ژرف)

۵ . بومی‌سازی دانش فنی، توسعه و اصلاح شبکه‌های توزیع آب و جمع‏آوری فاضلاب، بهینه‏‌سازی شبکه‌‏های آبیاری و زهکشی و تنوع‌بخشی به تولید و توزیع آب شرب بهداشتی

۶ . تولید و توسعه فنّاوری‌ (سخت‌افزاری و نرم‌‏افزاری و پدافند سایبری) مرتبط با مدیریت منابع و مصارف آب

۷. ارزیابی پیامدهای تغییر اقلیم بر منابع آب، زمین و هوای کشور و انجام آمایش سرزمین با تأکید بر سازگاری با تغییر اقلیم.

۳ـ۳ـ در زمینه فنّاوری اطلاعات و ارتباطات

۱. توسعه و تقویت سخت‌‏افزارها و نرم‏افزارهای مورد نیاز زیرساخت‌‏های ارتباطی، پردازشی و ذخیره‏سازی

۲. توسعه فنّاوری‌‏های افزایش‌دهنده سرعت دسترسی به شبکه

۳. توسعه زیرساخت‌های یکپارچه و تعامل‏‌پذیر تبادل و مدیریت اطلاعات در بستر شبکه ملی اطلاعات

۴. بومی‏‌سازی زیرساخت‏‌های شبکه‌‏های اجتماعی

۵ . افزایش سامانه‌های کنترل کیفی دیجیتال جهت نظارت بر بنگاه‌ها

۶. تقویت، توسعه و ایمن‏سازی پایگاه‌های داده حیاتی برای تحقق جامعه اطلاعاتی در بخش‌های مختلف کشور اعم از انرژی، حمل و نقل و عمران، صنایع و معادن، سلامت، کشاورزی، محیط‏زیست، حقوقی و قضایی، و اجتماعی

۷. توسعه ابزارها و رویکردهای امن‏سازی اطلاعات و شبکه‌‏های ارتباطی

۸ . توسعه نسل‏‌های جدید شبکه‌‏های ارتباطی

۹. تولید و توسعه فنّاوری‌های سخت‌افزاری، نرم‌افزاری و راه‏های مقابله با بدافزارهای مرتبط با سامانه‌‏های ‌هوشمند ردیابی، نشت و پایش در بخش‌های مختلف کشور به‏‌ویژه انرژی، آب و محیط‏زیست و اقلیم

۱۰. طراحی و ساخت سامانه‌های جامع مدیریت بحران در حوزه‏‌های عملکردی مختلف (سیل، طوفان، ریزگردها، سرمازدگی و امواج گرما)

۱۱. توسعه سامانه‌‏های رباتیک، دستیار هوشمند و سامانه‌‏های مبتنی بر اینترنت اشیاء ( Internet of Things )، میکرو و نانو ربات‌‏ها، تله مانیتورینگ و پردازش دادگان حجیم ( Big Data ) در حوزه‌‏های کاربردی مختلف.

۳ـ۴ـ در زمینه صنایع و معادن

۱. ارتقای جایگاه علوم پایه به‌عنوان پیش‌ران پژوهش و فنّاوری به‌منظور گسترش مرزهای دانش جهت ساخت ابزارهای اندازه‌گیری جدید و دستیابی به فنّاوری‌های نوین

۲. توسعه ماشین‏‌آلات و فنّاوری‌‏های اکتشاف، بهره‏‌برداری، فرآوری و تولید محصولات صنایع معدنی بر اساس فنّاوری‌‏های پیشرفته روز

۳. تولید محصولات معدنی با ارزش‌‏افزوده بالا با استفاده از فنّاوری‌‏های مناسب فرآوری مواد معدنی

۴. ارتقای استانداردهای بازار، رقابت‌پذیر کردن محصولات تولیدی به لحاظ کیفی و قیمت تمام‌شده براساس سیاست‌‏های اقتصاد مقاومتی

۵ . دانش‏‏بنیان نمودن شیوه تولید محصولات صنعتی و خدمات وابسته به آن، نشان‏سازی تجاری و تقویت حضور در بازارهای منطقه و جهان

۶ . ارتقای فنّاوری‌های تصفیه، استفاده مجدد و بازیافت پسماندهای صنعتی و توسعه تجهیزات کم آب بر در صنایع مختلف

۷. توسعه فنّاوری‌‏های ناظر بر افزایش سرعت، امنیت، کیفیت و ظرفیت حمل و نقل صنعتی

۸ . استفاده از ابزارهای نوین در ارزیابی توان اکولوژی برای استقرار صنعت

۹. افزایش توانمندی فنّاورانه در طراحی و تولید تجهیزات و ماشین‏‌آلات

۱۰. توسعه فنّاوری‌‏های ساخت ماشین‌آلات، تجهیزات اندازه‏گیری و استانداردسازی

۱۱. توسعه و به‏روز نمودن فنّاوری‌‏های تولید، نگهداری، تبدیل، بسته‏‌بندی و توزیع محصولات تولیدی با رویکرد اقتصاد مقاومتی

۱۲. بومی‏‌سازی مواد و قطعات اولیه اولویت‏‌دار مورد نیاز صنایع بزرگ

۱۳. توسعه فنّاوری‌‏های کنترل و کاهش رسوب، خوردگی و سائیدگی در بخش‌های مختلف صنعتی و معدنی با تأکید بر صنایع نفت، گاز و پتروشیمی.

۳ـ ۵ ـ در زمینه دفاع، امنیت ملی و سیاست خارجی

۱. به‌‏روزرسانی سامانه‌های فرماندهی، کنترل، امنیت و دفاع سایبری

۲. تقویت شبکه کنترل مراقبت هوایی

۳. ایجاد ارتباطات امن و مطمئن

۴. ارتقای توانمندی‌های پایش و جمع‏‏‏‏آوری اطلاعات راهبردی

۵ . تقویت سامانه‌های مقابله با تهدیدات

۶. توسعه رویکردهای نرم به امنیت اجتماعی و فرهنگی

۷. شناسایی تهدیدات ناشی از رسانه‏های نوظهور در حوزه امنیت ملی

۸ . ابعاد شناختی در دفاع و امنیت ملی

۹. مقابله با تهدیدات ناشی از توسعه فنّاوری‌‏های نو به‏‌ویژه تهدیدات زیست‏‌محیطی و بیولوژیک، شیمیایی، پرتویی یا CBRN در بخش‌های مختلف

۱۰. خودکفایی در تولید تجهیزات شناسایی و مراقبت ملی

۱۱. تقویت پدافند غیرعامل در زیرساخت‌های حیاتی کشور اعم از آب، حمل و نقل، انرژی، فاوا و محیط‏زیست

۱۲. مدیریت امنیت دریا

۱۳. بهبود دیپلماسی (فرهنگی و رسانه‏ای، علم و فنّاوری، دفاعی و اقتصادی) و واکنش مناسب به روندهای نظام بین‌الملل و منطقه‌ای با رویکرد پدافند غیرعامل

۱۴. توسعه و تأمین فنّاوری‌های کلیدی هوافضا در ارائه خدمات مطلوب به جامعه

۱۵. به‏‌روزرسانی آمایش سرزمینی و پهنه‌‏بندی دفاعی و مکان‏‌یابی زیرساخت‏‌های حیاتی براساس تهدیدات

۱۶. ارائه راهکارهای مناسب در مقابل عملیات روانی و نفوذ جنگ نرم فرهنگی

۱۷. پژوهش در حوزه‌های نظری، کاربردی و محیط امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران.

۳ـ ۶ ـ در زمینه عمران، حمل و نقل درون و برون‌شهری

۱. بهره‏‌گیری از فنّاوری‌‏های نو و دوستدار محیط‏زیست در تثبیت، نگهداری، ایمن‌سازی، به‏سازی و هوشمندسازی راه‏ها، ابنیه فنی و زیربناهای عمران و حمل و نقل درون و برون‌شهری

۲. کاربرد فنّاوری‌‏های نو و دوست‌دار محیط‏زیست در بهبود راندمان حمل و نقل عمومی و فراهم نمودن دسترسی با رویکرد عدالت اجتماعی

۳. ارتقای فنّاوری و توسعه سیستم‏های حمل و نقل هوایی و کوتاه‏سازی و اقتصادی نمودن دالان‏‌های هوایی داخلی و بین‏‌المللی

۴. توسعه فنّاوری سامانه‌‏های ریلی کشور با تأکید بر حمل و نقل انبوه، سریع‏السیر و ایمن

۵ .  توسعه علوم و فنّاوری‌های مرتبط با شهر هوشمند و جامعه آماده

۶ . توسعه فنّاوری‌‏های بازیافت مصالح و نخاله‌‏های ساختمانی و زباله‏‌های شهری و بیمارستانی

۷. ارتقای فنّاوری سازه‏‌های نگهداری آب از جمله سدها

۸ . ارتقای ارتباط بین مودهای هوایی، دریایی، جاده‏ای و ریلی و شبکه‌‏های انتقال لوله‏‌ای کشور (حمل و نقل ترکیبی)

۹. توسعه فنّاوری‌‏های مرتبط با تقویت کریدور ریلی شرق ـ غرب و شمال ـ جنوب به‌منظور افزایش ظرفیت و کاهش تأخیر انتقال کالا و مسافر با رویکرد پدافند غیرعامل

۱۰. بهره‏‌برداری از فنّاوری‌‏های نو و توسعه خدمات پیشگیری جهت ارتقای سلامت و بهداشت حرفه‌ای مرتبط با حوزه عمران و حمل و نقل درون و برون‌شهری

۱۱. توسعه فنّاوری‌های مبتنی بر انرژی‌های نو و تجدیدپذیر به‏‌ویژه انرژی خورشیدی در مراکز سکونتی، فضاهای شهری و سامانه‌‏های حمل و نقل کشور

۱۲. شناسایی و طراحی راهکارهای جذب و مدیریت سرمایه در عمران و حمل و نقل مطابق با الگوهای اقتصاد مقاومتی

۱۳. ارتقای ایمنی در برابر بلایای طبیعی به ویژه زلزله در حوزه معماری و شهرسازی

۱۴. سبک‏‌سازی در صنعت ساختمان و توسعه مواد و مصالح ساختمانی جدید، مقرون به‏‌صرفه، مقاوم و سازگار با محیط‏زیست و بومی‏‌سازی فنّاوری‏‌های نو برای تولید انبوه و ارزان مسکن ایمن در کشور

۱۵. بومی‌‏سازی و کاربرد فنّاوری‌‏های نو در ارکان صنعت حمل و نقل دریایی کشور اعم از نوسازی و توسعه ناوگان دریایی کشور، ساخت و نگهداری اسکله‏‌ها و بنادر و احداث سازه‏‌های ساحلی و فراساحلی در آب‏‌های عمیق و نیمه عمیق

۱۶.  بهره‏‌برداری از فنّاوری‌‏های نو به‏‌ویژه در نگهداری و به‏سازی سازه‏‌ها و زیرساخت‏‌ها به ویژه در بافت‏‌های فرسوده شهری و روستایی

۱۷. طراحی و ایجاد و نهادینه‌‏سازی الگوهای نوین پدافند غیرعامل در زیرساخت‏‌های حیاتی، حساس و مهم بخش عمران شهری و روستایی، حمل و نقل درون و برون‌شهری

۱۸. مطالعات راهبردی فنّاورانه با تأکید بر ترانزیت کالا و مسافر، مطالعات طرح جامع مسکن و حمل و نقل منطقه‏‌ای و کشوری و تصمیم‏‌گیری و سیاست‏‌گذاری برای عمران و آبادانی به‏‌ویژه مناطق روستایی و محروم با رویکرد توسعه و هوشمندسازی.

 

۳ـ۷ـ در زمینه سلامت و ایمنی غذایی

۱. ارتقای جایگاه علوم پایه به‌عنوان پیش‌ران پژوهش و فنّاوری به‌منظور گسترش مرزهای دانش جهت تولید مواد اولیه دارویی

۲. توسعه علم و فنّاوری در زمینه فرآوری و بسته‏‌بندی مواد غذایی، کاهش ضایعات مواد غذایی، پالایش آلاینده‏ها در محصولات غذایی خام و فرآوری شده و صنعتی کردن محصولات غذایی سنتی و محلی با رویکرد اصلاح سبک تغذیه

۳. تولید محصولات غذایی فراسودمند، مکمل‏های غذایی، غذا داروها و محصولات غنی شده و تولید فرآورده‌‏های غذایی در راستای کاهش مواد مضر نظیر چربی، نمک، شکر و غیره

۴. توسعه فنّاوری‌های نوین (شامل نانوپزشکی) غربال‌گری، پیشگیری و تشخیص زودرس بیماری‏‌ها به‏‌ویژه بیماری‏‌های قلبی ـ عروقی، مغزی، سرطان، بیماری‏‌های خونی، بیماری‌های مزمن کلیوی، تنفسی، دستگاه گوارش، دیابت، فشارخون و کلسترول

۵ . توسعه و بومی‏‌سازی فنّاوری‌‏های ساخت صنعت داروسازی، داروهای راهبردی با ارزش‏‌افزوده بالا، فنّاوری‌‏های نوین دارویی شامل بایوسیمیلارها، تینیب‌ها، فرآورده‌های خونی، مونوکلونال آنتی‌بادی‌ها، داروهای نوترکیب و انواع شیمیایی با توجه به بیماری‌های در حال گسترش در کشور و جهان

۶ . شناسایی و مقابله با عوامل خطر اصلی رفتاری مربوط به بیماری‏‌های غیرواگیر از جمله استعمال دخانیات، رژیم غذایی ناسالم، کم‏تحرکی، مصرف الکل، عوامل خطر متابولیک/ فیزیولوژیک این بیماری‏‌ها مشتمل بر افزایش فشارخون، افزایش قندخون، افزایش کلسترول و اضافه وزن

۷.  بسط و توسعه استفاده از سلول‏های بنیادی در درمان بیماری‏‌های شایع (سرطان)، تولید و ارزیابی داروها

۸ . کاربرد سلول درمانی (انواع سلول‏ها) و مهندسی ژنتیک در بیماری‏‌ها به‌خصوص بیماری‏‌های صعب‌العلاج

۹. ارتقای فنّاوری‌‏های تولید مواد جانبی مورد نیاز صنایع غذایی، دارویی، آرایشی و بهداشتی نظیر رنگ‏ها و اسانس‏‌های با درجه دارویی

۱۰. اوتیسم و بیماری‏‌های عصب ـ تحولی در کودکان، صرع و اختلالات مربوط، اختلالات روان‏پریشی، اختلالات خلقی نظیر افسردگی، اعتیاد و مسائل مربوط، بیماری‌های نورودژنراتیو و التهابی مغز شامل آلزایمر، پارکینسون و مالتیپل اسکلروزیس ( MS )

۱۱. تعیین بار بیماری‌های خونی، نقص ایمنی اولیه و HIV و سرطان و هزینه اثربخشی (C ost Effectiveness ) و فارماکواکونومی درمان‌بیماری‏‌ها و ( Active Surveillance ) ‏ برای برآورد بار بیماری‌های عفونی بازپدید و نوپدید

۱۲. طراحی و تولید ابزارها، تجهیزات پزشکی و توان‌بخشی، بیوسنسورها و نانوسنسورها، میکروربات‏ها، نانوربات‌ها، داروهای بیوالکترونیک، پهبادهای سلامت، تله‌مدیسین و ربات‌های پزشکی

۱۳. مهندسی بافت، سلول و ارگان در مدل‏سازی ساختار سلول و بازسازی و بهبود بافت‌های آسیب‌دیده

۱۴. بیوانفورماتیک کاربردی در بیولوژی سیستمیک ( System Biology ) و طراحی تکنولوژی‌های جدید در تشخیص‌های مولکولی، به‏کارگیری تکنولوژی‌های جدید اومیک (ژنومیک، ترانسکریپتومیک و پروتئومیک) و کمک به درک بهتر فرایندهای پیچیده از قبیل رشد سلول، ترانسفورماسیون و تکامل و در تشخیص و پاتوژنز بیماری‌ها

۱۵. طراحی و توسعه استخراج، تولید، ارزیابی و تضمین کیفیت فرآورده‌های دارویی به‌خصوص از ترکیبات غیرصناعی و گیاهان دارویی

۱۶.  توسعه و بهبود داروهای دامپزشکی در ایجاد عوارض ناشی از ورود این داروها به چرخه غذایی انسان

۱۷. مطالعات فارماکوژنتیک به‌منظور شناسایی واریانت‌هایی که منجر به کاهش عوارض جانبی داروها شده و مطالعاتی که امکان انتخاب داروهای مناسب با دوز مناسب برای هر بیمار (به‌طور اختصاصی) را فراهم می‌آورد

۱۸. توسعه سامانه‌‏های نوین ژن، پروتئین و واکسن رسانی

۱۹. توسعه دانش فنی استریل مواد و تجهیزات پزشکی و تولید رادیوداروها با استفاده از دستگاه‌های مولد پرتو

۲۰.  توسعه و تولید داروهای پیشرفته با منشا گیاهی به‌منظور کنترل و درمان بیماری‌های مختلف اعم از سرطان، آلزایمر، هپاتیت، دیابت، فشارخون و کنترل کننده وزن و درمان چاقی.

۳ـ ۸ ـ در زمینه رفاه و تأمین اجتماعی

۱. طراحی و توسعه لایه‏‌های مختلف نظام رفاه و تأمین اجتماعی

۲. ارائه راهکارهای مناسب در فقرزدایی، فقر درون نسلی و علل پایداری آن در ایران بر اساس سیاست‌‏های اقتصاد مقاومتی

۳. بهبود و کمینه‏سازی اثرات اقتصاد غیررسمی در شغل‌های کاذب نظیر دست‌فروشی

۴. مطالعات مدیریت بحران و ارتقای عملکرد صندوق‏های بازنشستگی

۵ . پژوهش در جهت اولویت‏‌بندی و اصلاح فرایندهای تخصیص بودجه‏ای در بخش سلامت و رفاه اجتماعی

۶ . پژوهش و توسعه فنّاوری در راستای دسترسی بهینه بیمه‌شدگان به خدمات سلامت و اصلاح رویه‏های تخصیص اعتبار به اقشار خاص جامعه.

۳ـ ۹ـ در زمینه امنیت غذایی، کشاورزی و منابع طبیعی

۱. ارتقای جایگاه علوم پایه به‌عنوان پیش‌ران پژوهش و فنّاوری به‌منظور گسترش مرزهای دانش جهت تولید مواد شیمیایی و زیستی نوین

۲. بهبود روش‌‏های مدیریت ‌آفات، بیماری‏‌ها و توسعه فنّاوری‌‏های تولید کودها و سموم بیولوژیک با تأکید بر روش‌‏های نوین مهندسی ژنتیک و تولید محصولات سالم و دوستدار محیط‏زیست

۳. ارائه روش‌های نوین در تشخیص، پیشگیری و کنترل اپیدمیولوژی بیماری‌های شایع دام، طیور و آبزیان

۴ . دستیابی به دانش فنی و تولید فرآورده‌‏های بیولوژیک، داروهای دامی، پروبیوتیک‌ها و ریزمغذی‌ها

۵ . بهره‏‌برداری از پسماند و زائدات فرآورده‌‏های گیاهی، دامی و آبزیان و تبدیل آن به مواد با ارزش‏افزوده

۶ . تولید محصولات برتر با استفاده از روش‌‏های اصلاحی و مهندسی ژنتیک

۷. توسعه و تولید بذر و نهال سالم با ویژگی‌های برتر، بذرهای هیبریدی محصولات سبزی و صیفی و بذر و نهال گیاهان دارویی

۸ . بهینه‏‌سازی، بومی‏‌سازی و توسعه مکانیزاسیون در حوزه‏های مختلف کشاورزی اعم از زراعی، باغی، دام، شیلات، منابع طبیعی و کشت‌های گلخانه‌ای

۹. توسعه کشت ارگانیک و برآورد ارزش تولیدی و اکوسیستمی آن با تعیین شاخص‌ها و استانداردهای محصولات سالم و ارگانیک با توجه به شرایط کشور و نظارت بر پیشگیری از تقلب و وجود آفلاتوکسین در محصول نهایی

۱۰. پرورش ماهی در قفس و اصلاح نژاد و بیوفنّاوری آبزیان و معرفی گونه‏های سریع‏‌الرشد

۱۱. تولید ارقام جدید متناسب با تغییر اقلیم به‏‌ویژه متحمل کم‏آبی و شوری

۱۲. الگوسازی بهینه تغذیه انسان و دام متناسب با وضعیت اقلیم کشور

۱۳. طراحی و توسعه فنّاوری‌‏های مدیریت عرصه‌‏های بیابانی، تثبیت شن‏های روان و بهره‏‌برداری از پتانسیل بیابان

۱۴. توسعه روش‌های افزایش بهره‌وری و بومی‌سازی ظرفیت گیاهان دارویی و مواد موثر آن‌ها به‌منظور استفاده تجاری در سلامت انسان، دام، طیور و آبزیان

۱۵. شناسایی، جمع‏‌آوری، احیا، ارزیابی، ثبت، حفاظت درون و برون زیستگاه و بهره‏‌برداری بهینه از ذخایر ژنتیک

۱۶.  احیاء، حفظ، ثبت ملی و بین‏‌المللی دانش بومی ذخایر ژنتیک و گونه‏های گیاهی در حال انقراض و ترویج آن با تأکید بر حفظ حقوق جوامع محلی

۱۷. توسعه کارآفرینی و اشتغال پایدار در مناطق روستایی و توانمندسازی جوامع محلی با تأکید بر مزیت‌های اقتصادی و اجتماعی

۱۸. شیوه‏‌ها و راهبردهای موثر ترویجی برای توسعه کشت محصولات ارگانیک، سالم و تراریخته

۱۹ . تعیین اولویت‌های سرمایه‏‌گذاری در بخش کشاورزی، آب و منابع طبیعی مطابق با اسناد آمایش سرزمین و پتانسیل‏های هر منطقه

۲۰. پایش تغییرات پوشش گیاهی و به‌روزرسانی نقشه پوشش‌های گیاهی کشور

۲۱. بهینه‏‌سازی و توسعه الگوهای مدیریت جامع حوزه‏های آبخیز در راستای تأمین منابع آبی کشور از منابع آب جوی و کاهش بلایای طبیعی (سیل، ریزگرد، خشکسالی، رانش زمین)

۲۲. مدیریت سازگار و جامع حفاظت آب و خاک و پوشش گیاهی.

۳ـ ۱۰ـ در زمینه انرژی

۱. ارتقای جایگاه علوم پایه به‌عنوان پیش‌ران پژوهش و فنّاوری به‌منظور گسترش مرزهای دانش در حوزه انرژی

۲. فنّاوری‌های طراحی، تست، تولید و استاندارد­سازی مواد، تجهیزات و کالاهای راهبردی حوزه انرژی

۳. دانش و فنّاوری­‌های مدیریت پروژه­های کلان حوزه انرژی

۴. فنّاوری­‌های بهینه‏‌سازی انرژی، مدیریت و کاهش انتشار کربن در زنجیره تولید تا مصرف انرژی

۵ . دانش و فنّاوری‌های مدیریت یکپارچه سیستم‌های انرژی

۶ . مطالعات راهبردی و سیستمی انرژی

۷. دانش علوم زمین و فنّاوری‌های اکتشاف منابع هیدروکربوری

۸. فنّاوری­‌های مدیریت مخازن، تولید و بهره­برداری و ازدیاد و بهبود برداشت مخزن‏محور، چاه‏محور و تاسیسات‏‌محور از منابع هیدروکربوری

۹. فنّاوری­‌های عملیات و خدمات حفاری چاه­‌های نفت و گاز

۱۰. فنّاوری­‌های افزایش امنیت عرضه نفت، گاز و فرآورده­های هیدورکربوری

۱۱. فنّاوری­‌های افزایش بهره‌­وری و بهینه‏‌سازی در تولید، خطوط انتقال و توزیع انرژی

۱۲. فنّاوری­‌های افزایش هوشمندسازی سیستم‌­های اندازه‌­گیری و کنترل به‌منظور مدیریت یکپارچه زنجیره ارزش انرژی

۱۳. فنّاوری­‌های فرایندها، کاتالیست‏‌ها و مواد شیمیایی صنعت نفت

۱۴. فنّاوری­‌های سامانه‌­های تبدیل انرژی‌های تجدیدپذیر اولویت‌­دار

۱۵. فنّاوری­‌های ذخیره‏سازی برق و انرژی، تولید پراکنده و همزمان برق، حرارت و سرمایش

۱۶.  فنّاوری­‌های بهینه‌­سازی و هوشمندسازی شبکه‌‏های انتقال، توزیع و مصرف برق

۱۷. فنّاوری­‌های نیروگاه‏ها و رآکتورهای شکافت و گداخت هسته‏‌ای اولویت‌­دار

۱۸. فنّاوری­‌های چرخه سوخت شکافت و گداخت هسته‏‌ای

۱۹. فنّاوری­‌های کاربرد دستگاه‌های مولد پرتو در کشاورزی و امور دامی، پزشکی، صنعت و خدمات.

۳ـ۱۱ـ در زمینه علوم انسانی و معارف اسلامی

۱. تحول و ارتقای پژوهش در علوم انسانی و هنر با رویکرد اسلامی

۲. تحول و ارتقای پژوهش در معارف اسلامی

۳. توسعه ارتباطات فرهنگی با نسل‌های سوم و چهارم ایرانیان در خارج از کشور و میان‌فرهنگی با اولویت کشورهای فارسی‌زبان، همسایه و مسلمان

۴. گسترش ارتباطات و همکاری‌ میان‌ رشته‌های علوم انسانی، معارف اسلامی و هنر با رشته‌های دیگر علمی و پژوهش‌های میان‌رشته

۵ . آینده‌نگاری و سیاست‌گذاری در علوم انسانی، معارف اسلامی و هنر و توانمندسازی دانش‌گران و نهادهای علمی در پاسخ به نیازها و تقاضاهای جامعه

۶ . مدیریت یکپارچه محیط جغرافیایی و مخاطرات طبیعی، و کاهش آسیب‏پذیری و مصون‏سازی در چارچوب اقتصاد مقاومتی

۷. ترویج و همگانی‌سازی علم و ارتقا نقش مردم و سازمان‌های مردم‌نهاد (سمن) در علم، فرهنگ و هنر

۸ . همگرایی ملی و اجتماعی و بهبود و ارتقا ارزش‌های اسلامی و سرمایه اجتماعی و رفتارهای مدنی به‌ویژه با رویکرد ساختار و کارکردهای فرهنگ رسمی و غیررسمی و بازآمایی و بازآفرینی کارکرد رسانه

۹. پشتیبانی از تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری برای مکان‌های روستایی با رویکرد توسعه و هوشمندسازی روستاها و مناطق محروم

۱۰. مدیریت پدیده‌های اجتماعی مانند کودکان کار، رسانه‌های نوین، اعتیاد، خانواده، اشتغال، امید‌ و نشاط

۱۱. گسترش معنویت و اخلاق اسلامی در مناسبات سیاسی،‌ اقتصادی و اجتماعی

۱۲. گسترش مناسبات دینی در پیوند دین و ملیت، مذهب و ملیت، و دین و حقوق عمومی و خصوصی و همچنین همگرایی قومیت‌ها و مذاهب

۱۳. توسعه اقتصاد ملی و جهانی هنر ایرانی‌اسلامی به‌ویژه با رویکرد فنّاوری‌های نوین

۱۴. مدیریت تهدید‌ها و فرصت‌های فضای مجازی و رویکردهای درست اخلاقی، فرهنگی،‌ اجتماعی و حاکمیتی مبتنی بر بینش‏‌ها و ارزش‏‌های اسلامی

۱۵. گسترش زبان فارسی معیار به‌ویژه در میان کودکان و نوجوانان و همچنین در فضای مجازی با رویکردهای فنی و محتوایی

۱۶. حمایت از پژوهش‌‏های مرتبط با فلسفه‏‌های مضاف در علوم انسانی با رویکرد اسلامی

۱۷. حمایت از پژوهش در مبانی علوم انسانی بر اساس معارف قرآن

۱۸. تحکیم هویت ملی و معرفی میراث فرهنگی، به‏‌ویژه زبان و ادبیات فارسی در آن.

۳ـ۱۲ـ در زمینه فرهنگ و تمدن اسلامی ـ ایرانی

۱. ارتقای نظام تعلیم و تربیت در حوزه جوانان و تحکیم نهاد خانواده مبتنی بر آموزه‌‏ها و ارزش‏‌های اسلامی

۲. راهکارهای مقابله با آثار مخرب شبکه‌‏‏‏‏های اجتماعی و رسانه در حوزه خانواده

۳. ارائه راهکارهای مناسب در جهت حفظ و تقویت سلامت، به‏‌ویژه سلامت جسمی، افراد و خانواده، و مدیریت عوامل سهیم در افزایش طلاق و مسئله حضانت فرزندان در ابعاد آموزشی، تربیتی، عاطفی و انتقادی

۴. پژوهش در نقش رسانه در عصر جهانی‌سازی، سبک زندگی، الگوی مصرف (تهدیدها و فرصت‏‌ها) و مدیریت آن براساس بینش‏‌ها و ارزش‏‌های اسلامی

۵ . ارائه راهکارهای مناسب در مواجهه با افزایش سن ازدواج و عدم پایبندی به آن و آسیب‏‌های اجتماعی جوانان

۶ . تحقق الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در توجه به کارکردهای فرهنگ کار در خانواده، اوقات فراغت و فضای مجازی

۷. بسط و گسترش استفاده از ظرفیت‌های تمدنی اسلامی ـ ایرانی در تولید، خلق فنّاوری و ارتقای سبک زندگی

۸ . تبیین چارچوب‌های هویت اسلامی و انقلابی، مصونیت فرهنگی و مقابله با تهاجم فرهنگی

۹. بهره‌گیری از توسعه فرهنگی درون‌زا در دیپلماسی فرهنگی

۱۰. ارتقای موانع موجود در وحدت و همگرایی بین اقوام

۱۱. مدیریت بهینه حفظ و نگاهداشت میراث فرهنگی و گسترش مشارکت اجتماعی در این بخش

۱۲. توسعه و بهره‏‌برداری از ظرفیت‌های گردشگری و صنایع‌دستی در وحدت ملی و بسط هویت اسلامی ـ ایرانی

۱۳. تقویت جایگاه هنر در توسعه و خلق فنّاوری‌های جدید و اهمیت اقتصاد صنایع خلاق

۱۴. مدیریت بحران‌های اخلاقی و توسعه فرهنگی

۱۵. ارتقای فنّاوری‌‏های معماری و شهرسازی در محدوده‌‏های درونی و بیرونی زیستگاه‏های روستایی و شهری در شرایط مختلف اقلیمی و فرهنگی و تحقق زیستگاه‏های خودکفا و پایدار

۱۶.  بهره‏‌برداری و گسترش استفاده از الگوهای معماری و شهرسازی متناسب با هویت، آرمان‏ها و فرهنگ اسلامی ـ ایرانی و بهبود و ساماندهی منظر و سیمای شهری

۱۷. پژوهش در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و راهکارهای تحقق آن

۱۸. تهیه پیوست فرهنگی با رویکرد اسلامی برای پروژه‏های کلان در سطح کشور

۱۹. طراحی و تدوین نظام جامع بهره‌برداری از فنّاوری‌‏های نوین آموزشی، ارزشیابی و تضمین کیفیت به‌منظور ارتقا کیفیت فرایند تعلیم و تربیت

۲۰. مطالعه طولی شکل‌‏گیری ابعاد شناختی، نگرشی، رفتاری و عاطفی کودکان و نوجوانان ایرانی در نسبت با ساحت‏های تربیتی سند تحول آموزش و پرورش.

۳ـ۱۳ـ در زمینه حقوقی و قضایی

۱. اتخاذ سیاست جنایی موثر در زمینه حفظ محیط‏زیست، پیشگیری از آلودگی و کاهش منابع آب، هوا و خاک و نیز حمایت از گونه‌های گیاهی و جانوری

۲. آسیب‌شناسی نظام قانون‏گذاری با تأکید بر تشخیص فتوای معیار، تعدد مراجع تصمیم‏‌گیری و ابهام سلسله قوانین و مقررات حقوقی

۳. اصلاح نظام حقوقی انتخابات

۴. رفع خلا­های حقوق شهروندی و تضمین اجرای آن

۵ . آسیب­‌شناسی رژیم‏‌های استخدامی کشور

۶ . اصلاح و شفاف‏سازی قوانین و مقررات نظام مالیاتی کشور

۷. به‌روزرسانی و اصلاح قوانین و مقررات جهت انطباق با اسناد بالادستی نظام و اقتضائات جامعه

۸ . آسیب­‌شناسی حقوق زندانیان در دوران حبس و پس از آزادی

۹. بازنگری نظام مجازات جرائم مربوط به مواد مخدر و روان‏گردان در راستای افزایش اثرگذاری

۱۰. راهکارهای افزایش کارآمدی مقررات پول‌شویی

۱۱. مدیریت پیشگیری و کنترل جرائم سازمان‌یافته، باندی و سایبری

۱۲. راهکارهای رفع اطاله دادرسی و اجرای احکام

۱۳. مقتضیات استقرار نظام‏‌های حقوقی تخصصی و تاسیس دادگاه ‌ های تخصصی و تدوین آیین‌‏های دادرسی مربوط با تأکید بر دادگاه‌های تجاری

۱۴. توسعه ظرفیت و توانمندی‌های حقوقی ایران در مسائل مربوط به دریاها، رودخانه‏‌ها و آبراه‏‌های مرزی

۱۵. آسیب‌شناسی الحاق ایران به سازمان‌ها و معاهدات بین‌المللی

۱۶. تسهیل سازوکارهای اجرایی برجام و FATF

۱۷. رفع خلاهای قواعد حل تعارض در روابط خصوصی بین‌المللی

۱۸. آسیب‌شناسی نظام حمایت از اموال فکری

۱۹. مکانیزم‌های حقوقی تشویق و حمایت سرمایه‏‌گذاری خارجی در ایران

۲۰. آسیب‌شناسی نظام ثبت املاک، اسناد و احوال.

۳ـ۱۴ـ در زمینه مدیریت، اقتصاد و بازرگانی

۱. توسعه زیست‏‌بوم کارآفرینی، نوآوری و بهبود فضای کسب‌وکار در راستای رشد اقتصادی شتابان، پایدار و اشتغال‌زا

۲. الزامات و چالش‌های اقتصاد سبز در ایران و طراحی سامانه پرداخت یارانه سبز در بخش کشاورزی

۳. اقتصاد مقاومتی و مدل‌های سیاست‏‌گذاری اقتصادی، مالی و پولی سازگار، به‏‌هنگام و مقاوم در برابر شوک‌های اقتصادی با هدف افزایش تاب‌آوری اقتصادی در بخش‌های مختلف کشور

۴. بهبود قوانین و مقررات و ارتقای سلامت نظام اداری، چابک‌­سازی و متناسب‌­سازی تشکیلات نظام اداری با تأکید بر ارتقای دانش­گرایی، شایسته­‌سالاری و دولت الکترونیک

۵ . ارتقای شفافیت و سلامت نظام بانکی و پولی و توسعه نظام جامع تأمین مالی و ابزارهای آن اعم از بازارهای پول و سرمایه و بیمه­ها و رقابت­پذیر ساختن بازار

۶ . بهبود نظام توزیع و قیمت­گذاری و به‌روزرسانی شیوه‌­های نظارت بر بازار و ارتقای شاخص­های عدالت اجتماعی

۷. کارآمدسازی نظام‏‌های مالیاتی و گمرگی کشور از ابعاد مختلف اعم از ساختاری، فرهنگی و اقتصادی با هدف ایفای نقش موثر در تحقق اهداف کلان اقتصادی کشور و مقابله با آثار سوء فرار مالیاتی و قاچاق کالا

۸ . راهکارهای توسعه و بهبود عملکرد بازار سرمایه و حمایت از رونق سرمایه‌گذاری، تأمین مالی بنگاه‌ها و تقویت تولید و صادرات دانش‏بنیان و با ارزش‌افزوده بالا و ایجاد فرصت‌های شغلی مبتنی بر دانش و فنّاوری

۹. دیپلماسی اقتصادی با هدف توسعه سرمایه‌­گذاری خارجی، ورود به بازارهای جهانی و دستیابی به فنّاوری برای تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی

۱۰. ارتقای بهره‌­وری در بخش‌های مختلف اقتصادی و افزایش کارآیی نهاده­‌های تولید

۱۱. بسترسازی برای جلب سرمایه و توان علمی و تخصصی خارجی با تأکید بر ظرفیت ایرانیان خارج از کشور

۱۲. برنامه‌­ریزی تولید ملی متناسب با نیازهای صادراتی، شکل­‌دهی بازارهای جدید و تنوع‌بخشی پیوندهای اقتصادی با کشورها به‏‌ویژه کشورهای منطقه

۱۳. پیش‌­بینی، مدیریت و مقابله با مخاطرات اقتصادی و برنامه‌­ریزی برای افزایش مقاومت­پذیری اقتصاد

۱۴. برقراری توازن منطقه‌ای از منظر شاخص‌های آمایش سرزمین و شناسایی ظرفیت‌های ایجاد اشتغال در زیربخش‌های اقتصادی ایران با تأکید بر نقش بخش خصوصی داخلی و تحقق اصل ۴۴ و اقتصاد مقاومتی

۱۵. شناسایی عوامل زیرساختی بهبود فضای کسب‌وکار و راه‌های ارتقای جایگاه کشور در رتبه‏‌بندی‌های بین‌المللی.

نمایش بیشتر

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *


The reCAPTCHA verification period has expired. Please reload the page.

دکمه بازگشت به بالا